Czym właściwie są instrukcje bhp ? Czym różnią się instrukcje bhp od instrukcji stanowiskowych ? Co powinna zawierać prawidłowo wykonana instrukcja bhp ? Kto opracowuje instrukcję bhp, czy jak się utarło pracownik służby bhp, a może tak naprawdę ktoś inny ? Czy instrukcje bhp musimy wieszać w zakładzie ? Jeśli tak, to w jakiej formie spełnić ten obowiązek, a kiedy możemy darować sobie temat oklejania ścian i innych dostępnych płaszczyzn instrukcjami i informacjami istotnymi dla bezpieczeństwa pracy ? Jak widać, temat jest szeroki. Zapraszam do kompendium wyjaśniającego niuanse tego jakże ważnego, a często bagatelizowanego tematu.

Zgodnie z Kodeksem Pracy: Art. 2374 § 2. „(…) Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy (…)”. To nadrzędne założenie generowane przez wykładnię Kodeksu Pracy jest swoistym meritum, jeżeli chodzi o instrukcje bhp. Nie daje ono jednak pełnej dozy informacji, choćby czy  wszystkie instrukcje są obowiązkowe oraz czy na muszą być na wszystkich stanowiskach. Absurdem było by przecież udostępnianie pracownikowi instrukcji bhp przy obsłudze choćby temperówki czy przyborów do pisania. Każdy z nas wykonuje te czynności na co dzień i nie potrzebuje przecież do tego żadnych szczegółowych instrukcji postępowania. W tym ciekawym aspekcie z pomocą przychodzi akt wykonawczy do Kodeksu Pracy, jakim jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W § 41.1 tegoż rozporządzenia zapisano: (…) Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące… (tu wymieniono poniżej).

Dlatego też Instrukcje Bhp są obowiązkowe dla prac:

  • stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników,
  • obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
  • postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
  • udzielania pierwszej pomocy.

Posługując się tą wykładnią prawa, otrzymujemy odpowiedź na podstawowe pytanie. Instrukcje bhp są obowiązkowe tam, gdzie wykonuje się prace, przy których występuje zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników.

Warto pamiętać, że instrukcje BHP należy traktować jako dokument regulacji wewnątrzzakładowej. W zależności od specyfiki zakładu, jego działalności oraz ustaleń pracodawcy, instrukcje bhp występują zaraz obok uchwał, zarządzeń, procedur oraz wytycznych mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa wykonywanych prac. Podczas tworzenia tych dokumentów warto mieć na uwadze, iż dokumenty te mogą być odniesieniem zarówno do wykonywanej pracy (czynności) lub do danego stanowiska pracy, np. stolarza. Instrukcja Bhp ma określić najważniejsze zasady postępowania oraz zminimalizować możliwość wystąpienia niepożądanego zdarzenia, wypadku lub awarii. W praktyce oprócz określenia instrukcja bhp, można również znaleźć określenie: stanowiskowa instrukcja bhp – względem prawa oba te terminy jaki i same dokumenty są tożsame. Różnice pomiędzy ich treścią oraz formą przekazu mogą wynikać z czysto technicznego zastosowania, ponieważ przykładowo:

  • Instrukcja bhp dla spawacza – to typowa instrukcja stanowiskowa.
  • Instrukcja bhp przy spawaniu gazowym – to typowa instrukcja bhp, dla danej lub danych czynności wykonywanych podczas pracy na określonym stanowisku.

CO POWINNA ZAWIERAĆ INSTRUKCJA BHP ?

W handlu dostępna jest cała masa instrukcji bhp, która jest stworzona – uwaga – niezgodnie z obowiązującym prawem. Dlaczego ? To proste, większość z nich nie spełnia podstawowych standardów jeśli chodzi o ich zawartość. Wiele do życzenia pozostawia także czasem ich wartość merytoryczna. Rodzi to dość poważne zagrożenie, bo skoro to pracodawca odpowiada w zakładzie pracy za stan bhp,  to także pracodawca udostępnia instrukcje bhp, a nie producent. Zakup i udostępnienie “wadliwej” instrukcji odbije się więc czkawką nie producentowi instrukcji bhp lecz pracodawcy, który ją udostępnił. Wspomnianą wyżej zawartość instrukcji bhp reguluje Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W § 41.2 niniejszego rozporządzenia zapisano: (…) Instrukcje powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów (…).

W praktyce oznacza to, że instrukcja bhp powinna zawierać następującą stałą strukturę treści:

  • Czynności przed rozpoczęciem pracy,
  • Czynności, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
  • Czynności po zakończeniu pracy,
  • Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających niebezpieczeństwo.

W instrukcji bhp można, a nawet powinno się zawrzeć dodatkowe informacje, istotne z punktu charakterystyki danego stanowiska pracy, zakładu lub procesu technologicznego oraz dokumentacji technicznej używanych urządzeń, maszyn i narzędzi. Wszystko to wpływa na poprawę bezpieczeństwa oraz minimalizuje możliwość wystąpienia sytuacji niepożądanej – wypadku lub awarii urządzenia. Co zatem warto zawrzeć w instrukcji bhp dodatkowo ?

Przykładowo będą to:

  • Uwagi ogólne / podstawowe warunki bezpieczeństwa,
  • Czynności zabronione pracownikowi / zabronione podczas pracy,
  • Dodatkowe czynności po zakończeniu pracy lub / i uwagi końcowe wynikające ze specyfiki procesu lub urządzenia.

KTO OPRACOWUJE INSTRUKCJĘ BHP ?

Wydawać mogło by się, że tutaj sprawa jest jasna: “Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom” – udostępnić, czyli także domyślnie Pracodawca powinien ją opracować. Czy tak do końca ? Nie.  Przecież pracodawca prowadzący zakład, nie zawsze jest fachowcem w danej dziedzinie. Dlatego też najlepszym rozwiązaniem tej sytuacji, jest powierzenie wykonania instrukcji pracownikowi, często kierownikowi działu, brygadziście, który nie tylko doskonale zna proces technologiczny, ale także występujące podczas prac zagrożenia oraz możliwe awarie obsługiwanych maszyn i urządzeń. Gdzie zatem jest rola “behapowca”, któremu często wrzuca się to zadanie w obowiązki ? Otóż służba bhp jeśli została powołana ma za zadanie – zaopiniować opracowane instrukcje bhp, co do ich zgodności z prawem, między innymi ich zakresem oraz treścią przedstawionego opracowania.

JAK UDOSTĘPNIĆ PRACOWNIKOM INSTRUKCJE BHP ?

Kolejne słowa definiujące to część wspomnianych wyżej wykładni prawa. Są to dwa klucze: …do stałego korzystania… oraz …aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy (…)”.

Jak rozmieć ten temat ?

Stałe korzystanie to nie tylko powieszenie instrukcji na ścianie ale także możliwość:

  • umieszczenia instrukcji w ogólnych zasobach sieciowych,
  • umieszczenia instrukcji w ogólnie dostępnej teczce bhp, itp.

Generalnie każda znana oraz przystępna dla pracowników forma będzie dobra. Czy będzie to plastikowa tablica, czy zalaminowany wydruk. Nieważne. Ty decydujesz, co będzie bardziej efektywne oraz ekonomiczne dla Twojej firmy. W naszej praktyce zalecamy natomiast umieszczanie instrukcji bhp, pierwszej pomocy przedmedycznej oraz instrukcji postępowania w przypadku zagorzenia lub pożaru w miejscach do tego dedykowanych. I tak odpowiednio warto je umieścić:

  • przy stwarzających zagrożenie maszynach i urządzeniach,
  • punktach pierwszej pomocy przedmedycznej,
  • punktach ze podręcznym sprzętem gaśniczym.

JAK ZAPOZNAĆ PRACOWNIKÓW Z INSTRUKCJAMI BHP ?

W temacie zapoznania się z instrukcjami bhp narosło sporo różnych informacji, czasem wręcz sprzecznych, bądź nielogicznych z punktu widzenia czasu lub zakresu przekazywanych informacji. Jedną niezmienną wykładnią, w kontekście spełnienia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracodawcy, jest udowodnienie zapoznania się pracowników z instrukcjami dotyczącymi bezpośrednio lub pośrednio ich stanowiska pracy lub powierzonych obowiązków. Najlepszym i zarazem najtrwalszym sposobem jest poświadczenie pisemne, potwierdzone datą oraz informacją o osobie przekazującej, które przechowuje się w teczce akt osobowych (części B). Jego treść warto w praktyce połączyć z informacją o:

  • Zasadach postępowania i obowiązkach do wykonania w razie pożaru lub innego miejscowego zagrożenia, opisanych w ogólnych zasadach ochrony przeciwpożarowej oraz instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dla zakładu ( jeśli IBP opracowano ),
  • Instrukcjach maszyn i urządzeń obowiązujących na stanowisku pracy,
  • Stosowania w procesie pracy środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
  • Zagrożeniach występujących w związku z używanymi na stanowisku pracy substancji – zgodnie z ich kartami charakterystyk.

Tak skonstruowane oświadczenie stanowi bardzo dobry dokument, który w wielu przypadkach, w zależności od ich kontekstu, może stanowić swoistą deskę ratunku dla pracodawcy lub pracownika.

CO JESZCZE Z INSTRUKCJAMI BHP ?

Ostatni aspekt niniejszego artykułu, to wspomniana wyżej aktualizacja instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Kiedy się jej podjąć i na jakiej podstawie ? Tutaj nie ma precyzyjnych odniesień lub ukierunkowanej wykładni prawnej. Logicznym i zasadnym natomiast jest prowadzenie okresowych przeglądów instrukcji bhp (ich stanu, obecności, dostępności) oraz uwzględnienie w powyższym ich zawartości. W szczególności warto zwrócić uwagę na zmieniające się wymagania, badania środowiska pracy oraz występujące w procesie pracy zagrożenia. Często aktualizacja tego obszaru, to także swoiste uzupełnienie zasobu instrukcji o nowe, opisujące wprowadzone w proces pracy urządzenia i maszyny, a także ewentualne zmiany technologii lub rozwiązań zastosowanych w zakładzie pracy.

Szkolenie w zakresie opracowania oraz wdrożenia Instrukcji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy wraz z dodatkowym bonusem znajdziesz – tutaj.

Zapraszamy Cię również do naszego bezpłatnego newslettera – Poradnika Pracodawcy – w którym omawiamy zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, pierwszej pomocy, ochrony danych osobowych i kadr. Zapisać się do newslettera możesz TUTAJ. Jeżeli sam planujesz dystrybucję własnego newslettera, polecamy polskiego dostawcę, z którego usług sami korzystamy – Getresponse – zapewniającego nie tylko świetne narzędzie ale także perfekcyjną obsługę klienta.

Opracowanie / Marek Mróz – Główny specjalista ds. bezpieczeństwa i higieny pracy.

Niniejszy wpis nie jest sponsorowany. Poniżej zamieszczamy ciekawe linki afiliacyjne do najlepszych książek i poradników w zakresie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Dokonując z nich zakupu, wesprzesz rozwój poradnika. Dziękujemy.

Pierwsza Pomoc – kupisz tutaj,

Podstawowe obowiązki pracownika i pracodawcy – kupisz tutaj,

Obowiązki pracodawcy w zakresie Bhp – kupisz tutaj.